Aşağıdaki bilgiler Kastamonu İl Kültür Turizm Müdürlüğü İnternet Sayfasından Alınan Yazının Salt Halidir.
Seyyid Sünnetî Efendi tarafından 1490 yılından önceki bir tarihte yaptırılmıştır.Külliye bünyesinde cami, türbe, dergah, kütüphane, asa suyu ve şadırvan ile dergah evleri ve müze mevcuttur.
DERGÂH EVLERİ
Cami ile aynı tarihlerde caminin banisi tarafından yaptırıldığı tahmin edilen dergah, 1261/1845 yılında Sultan Abdülmecid’in emriyle Kastamonu Kaymakamı Salih Ağa tarafından tamir edilmiş, alt yapılar yenilenmiş ve ihata duvarıyla külliye çevrilmiştir. Günümüze ulaşan iki konak ve ortasındaki Hz. Pir Şeyh Şaban-ı Veli’nin özel eşyalarının sergilendiği bölüm 1318/1900 yılında Azdavaylı Mahmut Paşa tarafından yaptırılmıştır.
CÂMİ
Aynı külliye içerisinde, Seyyid Sünnetî Efendi tarafından 1490 M. yılından önce yaptırılan caminin ilk şekli ve yapılış tarihi bilinmemektedir. 988/1580 yılında Sultan 3. Murad’ın hocası ve mürşidi Şuca Efendi, Seyyit Sünneti Efendi mescidini genişleterek bugünkü hâliyle camiyi yaptırmıştır.Halveti/Şa’bânî Dergahı oldıığundan, içerde arka tarafta Halvethaneler sıralanmaktadır ki bu özelliğiyle çok nadir câmilerdendir. M. 1702 Yılında, Cami bitişiğindeki Derviş odaları, mutfak, pencereler ve Halvetler onarım görmüştür. Külliye sırasıyla, 1748-1950 ve 1968 yıllarında da onarımdan geçirilmiştir. Cami’nin taban ve tavanı ahşaptır. Mihrap alçı süslüdür, mimber ve vaaz kürsüsü ahşap üzeri sedef işlemelidir.
TÜRBE
Caminin karşısında bulunan türbe, Ömer Kethüda ve Ulema ile Halk tarafından yaptırılmıştır.
Türbenin yapımına, M. 1575 yılında (Şeyh Şa’ban-ı Veli Hz.’nin ölümünden yedi sene sonra) başlamıştır. Sultan Ahmed’in Sadrazamı Murat Paşa’nın Kethüdası Ömer bey tarafından M. 1612 yılında, demirli pencerelerin üzerine kadar duvarları ördürülmüştür. İki yıl aradan sonra, Küre Kadısı Ulemadan (Ökkeş) Efendi ile Dergah-ı Âli Kapucubaşlarından Mehmet Ağa’nın, Ulemadan Derviş Ömer Fuadi’nin himmetleri ve Kastamonu Halkının yardımları ile tamamlanmıştır. (M. 1615)
Türbe içinde, Şa’ban Efendi ile yakınları-postinişleri olmak üzere onaltı Lahit vardır. Görkemli olan Şa’ban Efendinin sandukası dövme demirden parmaklıklı, kafesle çevrili olup, üzerindeki örtüde, Şekerzade Şeyh Mehmet Efendi tarafından hazırlattırılmıştır. Türbeye doğu tarafından açılan tali kapı, Vezir Kurşuncuzade tarafından 1028/1618 yılında yaptırılmış ve harem denen bir bölüm eklenmiştir. Camii kıble duvarının önünde Seyyid sünetti Efendi’nin (Vefatı H. 864-M.1469) kabri; dergah hazinesinde de; ulemadan, meşayihten, devlet ricâlinden, halktan bazı zevatın kabirleri bulunmaktadır.
ASA SUYU
Külliye içerisindeki Asa suyu olarak anılan su hakkındaki rivayetlerden birini Mehmed Feyzi Efendi şöyle nakletmektedir: “Nuh Tufanı’nda Cebrail (A.S.) Kabe civarından dört avuç toprak alarak dünyanın dört ayrı yerine atmıştır. Bu yerlerden birisi de Hz. Pir civarıdır. Nitekim bölgenin taşlık yapısı Mekke kayalıklarına benzediği gibi Asa Suyu’nun tad ve kokusu da Zemzem ile aynıdır.” Gerçekten de bu sudan içenlerin kanaati de bu suyun Zemzemle benzerliğini doğrular mahiyettedir.
ŞADIRVAN
Avluda bulunan şadırvanın, Fatma Hanım tarafından 1318 / 1900 yılında yaptırılmıştır. 1318 yılının Recep ayının ilk gününde yaptırıldığı rivayet edilmektedir.
Külliye içerisinde bulunan Selâmlık Binası Vakıflar Genel Müdürlüğünce onarılarak Şeyh Şaban-ı Veli Vakıf Müzesi’ olarak ziyarete açılmıştır.
ŞEYH ŞABAN-I VELİ VAKIF MÜZESİ
Müzede; el yazması Kur’an-ı Kerimler, yazma eserler, hat levhalar, şamdanlar, kandiller, sadaka taşları ile binanın birinci katında Hz. Pir şeyh Şaban-ı Veli’nin özel eşyaları, dini-tarikat eşyaları ile Kastamonulu hattatlara ait hat eserleri sergilenmektedir.
Müzede ayrıca Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı cami ve mescitlerden elde edilen tarihi eser niteliği kazanmış teberrukat eşyaları ve tekke eşyaları sergilenmektedir.
Eser grupları arasında; Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Kırşehir Kayseri ve Tokat yöresine ait halı ve kilim örnekleri yer almaktadır.
KÜTÜPHANE
Türbe ile aynı tarihlerde yapılmıştır. Dolayısıyla banisi de türbenin banileri olmalıdır. Günümüzde alt katı ibadethane, üst katı ise dernek odası olarak kullanılmaktadır.
